مقاله: انقلاب اسلامی و تاثیر آن بر بیداری اسلامی
تهیه کننده :کیخسرو کیا اشکوریان
محقق و کارشناس حوزه اقوام و اهل سنت
چکیده
انقلاب اسلامی ایران،انقلاب دینی بود وبراساس دواصل رهبری امام خمینی و یکپارچگی مردم شکل گرفت. امام خمینی (ره) مجتهدی مبارز بود که از منظر دین به سیاست می نگریست و مردم را برمحور تعالیم دینی گردآورد ورهبری نمود. بحث نظام سازی و مردم سالاری دینی براساس فقه سیاسی شیعه که کاملاً نو وجدید بوده است توسط حضرت امام خمینی ره در ایران بنیانگذاری شد. و قبل از ایشان،کس دیگری از این باب نظام جدیدی بوجود نیاورده است. اندیشه های فقیهانه و روشنگرانه حضرت امام، نسلی از نخبگان مذهبی را تربیت کرد که به ترویج اسلام و تربیت مردم پرداختند و زمینه را برای تحقق انقلاب اسلامی در ایران و بیداری اسلامی در جهان اسلام فراهم کرد. امام در بخشی از بیانات خود در تبیین انقلاب اسلامی ،با تاکید به تاثیر این انقلاب در بیداری ملت ها،فرمودند باید مسلمانان غیرتمند از قدرت عظیم اسلامی استفاده کرده و دست آمریکای جهانخوار این جنایتکار تاریخ را که از آن طرف دریاها به پشتیبانی ستمگران ،دست اسرائیل را می فشارد، قطع کنند. مسلمانان جهان و محرومین سراسر گیتی از این برزخ بی انتهایی که انقلاب اسلامی ما برای جهانخواران آفریده است احساس غرور و آزادی کنند وآوای آزادی و آزادگی را در حیات و سرنوشت خویش سردهند و بر زخم های خود مرهم گذارند. (صحیفه امام .ج.16.ص.191)
از مهمترین دستاوردهای راهبردی انقلاب اسلامی گسترش بیداری اسلامی در حوزه های فرهنگی،مذهبی و سیاسی است که با کوشش و بینش امام و یارانشان از علماء و مجتهدان آگاه زمان و اسلام شناس در قرائتی جامع نگر و کاربردی و براساس اسلام ناب عرضه شد و از سوی مردم مسلمان مورد پذیرش وحمایت قرار گرفت واین جریان اکنون با ایثار، شهادت ،ایمان واستقامت انقلابی به پیشروی خود ادامه می دهد و به الگوئی برای محرومین و مستضعفین عالم تبدیل شده است.
این مقاله سعی دارد به بررسی تاثیر انقلاب اسلامی بر بیداری اسلامی وحوزه نفوذ آن در عرصه های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی بپردازد ونتایج آن را پیش روی متولیان ،برای برنامه ریزی در راستای رفع موانع حرکت بیداری اسلامی قرار دهد. در پایان مقاله راه کارهایی نیز ارائه شده است.
واژه گان کلیدی : انقلاب اسلامی ، بیداری اسلامی ، آرمان های انقلابی، اهداف انقلاب اسلامی ،تداوم بیداری اسلامی
مقدمه :
انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی (ره) شمع فروزانی بود که دل جوانان این مرز و بوم و جوانان آزاده و مسلمان جهان به ویژه کشورهای اسلامی را به انوار قدسی روشن نمود و میلیون ها عاشق از جان گذشته برای دفاع از اسلام ناب محمدی (ص) پرورش داد که چون مجاهدان صدر اسلام برای رسیدن به مقام بلند و رفیع شهادت بریکدیگر سبقت می گرفتند.
شهیدان بزرگوار و مظلوم این ملت و جهان اسلام ،چون ستارگان در دل امت اسلام درخشیدند و ما را به طلوع فجر‌اسلام ناب محمدی امیدو‌ارتر کردند.
انقلاب اسلامی به ملت مسلمان ایران و ملت های آزاده جهان حق حیات داد و به فرموده حضرت امام (ره) ،امروز مسلمانان جهان و محرومین سراسر گیتی از این برزخ بی انتهائی که انقلاب اسلامی ما برای جهانخواران آفریده است احساس غرور و آزادی می کنند و (آنان)باید آوای آزادی و آزادگی را در حیات و سرنوشت خویش سردهند و بر‌زخم های خود مر‌حم گذارند.(صحیفه امام . ج 21 ص82)
روشن کردن افکار عمومی و‌آگاهی بخشی ،یکی از نیازهای اصلی دنیای اسلام و جامعه اسلامی امروز است زیرا دشمنان برای مقابله با اسلام و بیداری اسلامی ،با ابزار دین و مذهب وارد میدان شده‌اند و ایمان مذهبی جوانان مسلمان را نشانه رفته‌اند و‌از این منظر، شبکه های رسانه ای صهیونیستی و استکباری سعی دارند این رستاخیز عظیم مسلمانان منطقه را (بیداری اسلامی) به یک درگیری قومی و مذهبی تقلیل داده و از آن سوء استفاده نمایند.
از فتو‌اهای بی پایه و اساس مفتیا‌ن و‌هابی گرفته تا اظهار نظرهای مغر‌ضانه کارشناسان شبکه های وابسته به استکبار جهانی ،اعزام نیروی نظامی‌و تروریست به کشورهای جبهه مقاومت( عراق و سوریه و...)،قتل عام مسلمانان بی دفاع و مظلوم فلسطین و میانمار و... همه و همه شاهدی بر این مد‌عاست که جریانی خطرناک سعی بر این دارد تا حرکت عظیم مردم آزادیخواه و مسلمان منطقه را صرفاً یک نزاع قومی و مذهبی جلوه دهند.
از سوی دیگر،بیداری اسلامی به جنبه‌هایی از مکتب پرداخته است که تاکنون مورد غفلت یا فراموشی واقع شده و در نتیجه آن غفلت و فراموشی، مکتب حیات بخش اسلام به انزوا فرو رفته بود. انقلاب اسلامی منجی جوامع اسلامی و انسانی در عصر حاضر شد و جنبه های فراموش شده مکتب حیات بخش اسلام را دوباره احیاء کرد و روحی تازه به آن بخشید و به جامعه مرده اسلامی و انسانی حیاتی تازه بخشید.
بیداری اسلامی تحولی است، حاصل دمیدن " آگاهی ،اراده " در کالبد انسان مسلمان و جامعه اسلامی به منظور حرکت ار‌ادی و آگاهانه در مسیر کمالات فطری و جمعی و تعیین سرنوشت خود و بازگشت به هویت جمعی واحد یعنی" امت اسلامی"
مقام معظم رهبری در این باره فرمودند " باید هدف نهایی را امت واحده اسلامی و ایجاد تمدن اسلامی جدید ، برپایه دین و عقلانیت و علم و اخلاق قرار دهیم "( بیانات در اجلاس بیداری اسلامی شهریور 90 تهران)
امروزه، بیداری اسلامی این شعار را در جهان مطرح می کند که معنویت تنها امری شخصی نیست و انسان دارای ابعادی مختلف است و ضرورت حضور مردم و نقش آفرینی قاطع مردم در مدیریت کشورها با اجرای نظام مردم سالاری اسلامی یعنی معنویت در کنار مادیات، پیوستگی دین و سیاست را مطرح و مطالبه می نماید و بیداری اسلامی عظیم ترین و گسترده ترین پدیده اجتماعی و سیاسی در دوران جهالت نوین است که ارزش های غیر اسلامی و دمکراسی لا‌ئیک و لیبرال غربی و در موارد‌ی ضد مذهب را به چالش کشیده و میل انسان ها را به معنویت و خداگرایی متمایل و افزایش داده است و اسلام را به عنوان مدل حکومت مردمی به جهانیان عرضه کرده است و این مقاله به چر‌ائی این موضوع می پردازد.
مولفه های اصلی انقلاب اسلامی
انقلاب اسلامی درخشش نور معنویت ،عدالت ،آزادی ،استقلال و بازگشت به اسلام بود که در عصر حاکمیت مطلق ماده گرایی و‌حاکمیت سرمایه داری غربی و‌سوسیالیسم شرقی به وقوع پیوست.
معجزه انقلاب اسلامی درحالی به وقوع پیوست که استبداد وابسته و فاسد داخلی و نظام دوقطبی بین المللی، مجال هیچ حرکت مردمی،اصیل و آزادی خوا‌هانه ای را باقی نگذاشته بودند. برای درک عمیق و علمی و اهمیت آثار و نتایج انقلاب اسلامی باید شرایط و فضای داخلی و بین‌المللی زمان انقلاب را ترسیم کرد و آن را باز شناخت.گرچه در این مجال نمیتوان به تفصیل به تبیین این شرایط پرداخت ولی باید اشاره کرد که انقلاب اسلامی ما انفجار نور بود و آرمان ها و اهداف نهایی این انقلاب ،تحقق اهداف و آرمان های اسلام بوده است .اسلام به عنوان یک دین جامع ،کامل و کارآمد که همه عرصه های فردی و‌اجتماعیِ انسانها را متناسب با اهداف‌عالیِ خلقت او که همانا رسیدن به مرتبه خلافت الهی و حرکت در مسیر کمال‌مطّلق است مد نظر قرار داده و اصول کلی ساختارها و ارزش های حاکم بر زندگی را تبیین کرده است همین دیدگاه در باره اسلام بود که مبنای نظری و اعتقادی انقلاب اسلامی را شکل داد .( خسرو پناه: جر‌عۀ جاری ص.42)
و اگر بخواهیم اهداف انقلاب اسلامی را فهرست کنیم باید فهرستی از اهداف و آرمان های اجتماعی اسلام را در عرصه سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی ارائه دهیم که به برخی از این اهداف اشاره می کنیم .
عناوین برجسته و اساسی اهداف انقلاب اسلامی
· انقلاب اسلامی و ایران اسلامی مرکز ایدئولوژی اسلام ناب محمدی و اسلام اعتدالی و اهل بیتی در جهان اسلام است.
· استقرار عدالت به معنی گسترده و تعمیق آن در عرصه های سیاسی و فرهنگی و...
· پرورش عقلی و فکری افراد جامعه و رشد علمی در همه ابعاد مورد نیاز
· تربیت و رشد معنوی و ریشه دار شدن ارزش های اسلامی و اخلاقی در افراد جامعه
· آبادانی و پیشرفت اقتصادی برای تامین رفاه عمومی
· احیاء و اجرای حدود و مقررات الهی برای زمینه سازی حیات معنوی و رشد و تعالی انسانها
· گسترش اندیشه توحیدی و الهی درسطح جهان به منظور آشنائی جهانیان با اندیشه ها و ارزش های متعالی اسلام
· فراهم آوردن زمینه های مادی و معنوی ،سعادت دنیوی و اخروی افراد جامعه
نکته: همین اهداف و آرمان ها است که به عنوان وظایف اساسی دولت جمهوری اسلامی ایران در قانون اساسی بیان شده است( قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران .اصل سوم)
پیامدهای انقلاب اسلامی
کتاب آسمانی مسلمانان،قرآن ،قول و فعل پیامبر گرامی(ص)اسلام ، اولین و اصلی ترین خواستگاه آغاز مبا‌حثات و تحولات اسلامی در جهان اسلام بوده است. از همان آغازین روزهای شکل گیری نهضت اسلامی ایران به رهبری علمای شیعه در سه نهضت گذشته(نهضت مشروطه ، نهضت پانزده خرداد و پیروزی انقلاب اسلامی بهمن 57) محور حرکت مردم، اسلام و کلام خداوند (قرآن)و احادیث پیامبر عظیم‌الشأن و‌سیره ائمه معصومین علیهما‌ا‌لسلام بوده است و ملت مسلمان ایران خود را پیرو اسلام ناب و سیراب از سرچشمه زلال وحی‌و اهل بیت می دانستند و بر همین اساس رویدادهای اجتماعی و سیاسی درون جامعه اسلامی را علی رغم دشمنی های دشمنان سوگند خورده اسلام و انقلاب اسلامی رغم زدند و به نقطه مطلوب رساندند.
به برکت انقلاب اسلامی،آنچه امروز در برابر چشم ما است و هیچ انسان مطلع و هوشمندی‌نمی تواند آن را انکار کند آن است که اکنون( به یمّن بیداری اسلامی )اسلام از حاشیه‌ای‌معادلات اجتماعی و سیاسی جهان خارج شده و در مرکز عناصر تعیین کننده ی حوادث عالم ،جایگاهی برجسته و نمایان یافته است و نگاه تازه ای را در عرصه ی زندگی ، سیاست ، حکومت و تحولات اجتماعی عرضه می کند و این در دنیای کنونی که پس از شکست کمو‌نیزم و لیبر‌الیزم ، دچار‌خلأ عمیق فکری و نظری است ،پدیده ای مهّم و پر معنی به شمار میرود این نخستین اثری است که حوادث سیاسی انقلاب بیداری اسلامی در مقیاس جهانی برجای گذاشته است و خود‌مبشّر حقایق بزرگتری است که در آینده اتفاق خواهد افتاد.
بیداری اسلامی که سخنگویان جبهه ی استکبار و ارتجاع حتّی از به زبان آوردن آن نیز پرهیز میکنند و میتر‌سند حقیقتی است که اکنون تقریباً در سراسر دنیای اسلام میتوان نشانه های آن را دید.بارز‌ترین نشانه ی آن ،اشتیاق افکار عمومی و بویژه در قشر‌های جوان ،به احیاء مجد و عظمت اسلام و آگاه شدن آنان از ماهیت نظام سلطه ی بین‌المللی و آشکار شدن چهره‌ی وقیح و ستمگر و مستکبر دولتها و کانون‌هائی است که بیش از دویست سال، شرق اسلامی و غیر اسلامی را در زیر پنجه های خونین خود فشرده و با نقاب تمدن‌وفرهنگ ،هستی ملتها را دستخوش قدرت طلبیِ بیرحمانه و تجاوز‌گرانه‌ی خود کرده‌اند .ابعاد این بیداری مبارک بسی گسترده و دارای ادامه رمز‌گونه است. (بیانات مقام معظم رهبری در اجلاس جهانی علمای امت اسلامی – تهران اردیبهشت 92)
دستاورد های انقلاب اسلامی
آن روز که اسلام در ایران پیروز شد و توانست دژ آمریکا و صهیو‌نیزم را در یکی از حساس ترین کشورهای این منطقه ی بسیار حساس فتح کند ،اهل عبرت و حکمت دانستند که اگر صبر و بصیرت را به کار گیرند،فتوحات دیگر پی درپی فرا خواهد رسید و فرا رسید. واقعیت های درخشان در جمهوری اسلامی که دشمنان ما بدان اعتراف می کنند ، همه در سایه ی اعتماد به وعده ی الهی و صبر و مقاومت و استمداد از خداوند به دست آمده است. ( بیانات مقام معظم رهبری در اجلاس جهانی علمای امت اسلامی – تهران اردیبهشت 92)
اگر خواسته ها و وعده های اساسی رهبران فکری و سیاسی انقلاب را در دو دسته کلی وعده های آنی ،عاجل و زود‌آمد و وعده های آتی ،آجل و دیر‌آمد تقسیم کنیم ؛ می بینیم که اولین خواسته عاجل توده مردم انقلابی که سقوط رژیم پهلوی بود کاملاً و به سرعت تحقق پیدا کرد. نگاهی به خاطرات سر‌دمداران رژیم پهلوی و عناصر بیگانه حامی آنان و همچنین مروری بر دیدگاه های شخصیت های برجسته انقلاب ، به ویژه رهبر فقید و بنیانگذار انقلاب اسلامی ، نشان می دهد که سقوط رژیم پهلوی تا چه اندازه برای همه مهمّ و،اعجاب انگیز و غیر منتظره بوده است.
دومین دستاورد مهم و اساسی و بنیادی انقلاب اسلامی،استقرار نظام جمهوری اسلامی و تدوین مبنای حقوقی و قانونی نهضت اسلامی ملت ایران – تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بوده است که مسیر حرکت نظام را تعریف کرده و پس از پیروزی نخستین ،چارچوب رفتار اجتماعی جامعه ما را تنظیم کرد. همان گونه که اشاره شد ،فرآیند رسیدن به آرمان اساسی و نهایی انقلاب اسلامی، کاری ساده و سهل نبوده است و برای تعمیق و تثبیت پایه های اعتقادی به نظام بینشی اسلام طراحی و تدوین نظام کارآمد در عرصه های مختلف ،ایجاد و اصلاح ساختار کلان مطلوب ،پرورش و رشد نیروی انسانی کارآمد و تدوین برنامه های عملیاتی متناسب با نیازهای جامعه و هماهنگی و توازن نیروهای اجتماعی برای طی این فرآیند ،هدفی ارزشمند و دیر‌یاب بوده است که با تدوین قانون اساسی مسیر دست یابی به آن هموار گردید و نظام سازی دینی پس از تصویب قانون اساسی با سرعت و شتاب بیشتری شکل گرفت.
سایر دست آور‌دهای انقلاب اسلامی
ü ایجاد امید و نشاط در ملت های ستمدیده به خصوص مسلمانان مستضعف و در بند رژیم های استبدادی وابسته
ü تغییر‌و چرخش اساسی در جهت گیری ها و سیاست های اقتصادی ،فرهنگی و اجتماعی کشورهای اسلامی در راستای استقرار عدالت در جامعه
ü تاکید به تامین استقلال سیاسی ملت های مسلمان و کمک به قطع طمع استعمار‌گران از مسلمانان
ü مبارزه با انحطاط و ابتذال فرهنگی در بین مسلمانان و زمینه سازی برای رشد استعدادهای جوانان مسلمان و احیای هویت اسلامی آنان
ü به فعلیت رساندن بنیه و اقتدار مسلمانان و بسیج آنان در دفاع از اسلام و احیای هویت اسلامی و دینی
ü رشد خودباوری و ورود به مرحله تولید اندیشه ناب اسلامی و دفاع از آرمان های انقلابی ، تقویت روحیه استکبار ستیزی در بین ملتهای مسلمان
ü ایجاد جبهه قدرتمند در مبارزه با یکه تازی های استکبار و صهیونیسم و رشد نهضت های آزادی بخش
ü پی ریزی تمدن نوین اسلامی مبتنی بر ارزش های اسلامی
عناصر تشکیل دهنده آرمان بیداری اسلامی
بدون شک نقطه عطف بسیار مهم در مسیر بیداری اسلامی ،وقوع انقلاب اسلامی ایران بوده است. این انقلاب تاثیرات شگرفی برمسیر‌تحولات بیداری اسلامی به جای نهاد و با تشکیل نظام مردم سالار مبتنی بر دین راهی جدید در برابر بشریت قرار داد. موفقیت های بزرگ این نظام در صحنه های مختلف داخلی و بین المللی‌آن را به الگوئی برای استقلال و خودباوری و اقتدار ملت ها تبدیل کرد و زمینه و علت و مسیر اصلی حرکت بیداری اسلامی کنونی را فراهم کرد و سپس در کشور های مختلف از جمله مصر ،تونس و... با حرکت انقلابی مردم مسلمان تحولاتی سرنوشت ساز آغاز شد هر چند نتایج بدست آمده از این تحولات تاکنون متفاوت و پر چالش بوده است.
بیداری اسلامی‌در برخی منابع مترادف با "احیای اسلام" معنا شده است و‌در برخی منابع آن را بیداری مسلمانان تاویل می کنند(نوری،1376،ص،588) مقصود از احیاء یا بیداری اسلامی توّجه به جنبه‌های مذهبی و اسلامی آن است که در جهان اسلام در حال رشد و نمو می‌باشد.
اسلام دینی جامع و کامل و‌در برگیرنده تمامی‌جنبه های زندگی بشر، چه فردی و چه اجتماعی است و در همه حیطه ها از جمله در سیاست ،اقتصاد ،جامعه ،فرهنگ،عرفان اخلاق،علم و... آموزه های ناب الهی دارد. بیداری اسلامی در مقایسه با سایر نهضت های اجتماعی از یک آرمان اعتقادی منحصر به فرد برخوردار است به گونه ای که در این آرمان علاوه بر‌تاکید بر‌جنبه های ویژه یعنی تشکیل حکومت مذهبی و‌اجرای شریعت در جامعه اسلامی، نقاط مثبت ایدئولوژی انقلاب های دیگر مانند آزادی ، برابری ،استقلال و توسعه را نیز در درون خود داشته است و‌در واقع همه این عناصر بخش جدائی ناپذیر آرمان های انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی است که از آرمان های دیگر رو‌نویسی و یا برداشت نکرده است.
نخستین امواج بیداری اسلامی در کشورهای این منطقه که همزمان با آغاز ورود پیشقرا‌ولهای استعمار آغاز شد ،غالباً به وسیله ی علمای دین و مصلحان دینی پدید آمد .نام رهبران و شخصیت های برجسته چون سید جمال الدین و محمد‌عبده و میرزای شیرازی و آخوند خراسانی و محمود‌الحسن و محمدعلی و شیخ فضل الله حاج آقا نو‌رالله و ابوالا‌علی مودودی و دهها روحانی معروف و بزرگ و مجاهد و متنفذ از کشورهای ایران و مصر‌و هند و عراق در صفحات تاریخ برای همیشه ثبت و ضبط است.در دوران معاصر هم نام درخشان " امام خمینی عظیم "چون ستاره پر‌فروغی بر تارک انقلاب اسلامی ایران و بیداری اسلامی میدرخشد.
علی‌ایحال لزوم ترسیم هدف بلند مدت برای بیداری اسلامی در کشورهای مسلمان، ترسیم نقشه راه و هدف های میانی و نزدیک و ایجاد تمدنی مطلوب قرآن و بهره‌مندی انسان ها از همه ی ظرفیت های مادی و معنوی است که خداوند برای تامین سعادت و تعالی آنان ،در عالم طبیعت و در وجود آنان تعبیه کرده است.(بیانات مقام معظم رهبری در اجلاس جهانی علمای امت اسلامی – تهران اردیبهشت 92)
مو لفه های اصلی بیداری اسلامی
مو‌لفۀ های اصلی بیداری اسلامی عبارتند از :
1) اعتقاد به فاصله داشتن جامعه اسلامی از وضع مطلوب و برازنده جوامع اسلامی ،
2) اعتقاد به ضرورت رجوع به قرآن و سنت به عنوان بنیانی‌نو برای زندگی در دنیای جدید و توجه یافتن آنان به قابلیت هاو‌ظرفیت های عظیم نهفته در‌منابع دینی ،در نگاه بیدار‌گران اسلامی رجوع به قرآن کریم و سنت پیامبر(ص) و بزرگان اسلام به عنوان منابع اولیه تنظیم و تفسیر روابط سیاسی ،اجتماعی‌و اقتصادی شمرده می شوند( قطب،1374،ص،8 )
3) اعتقاد به ضرورت تلاش برای بازیابی هویت ملی ،فرهنگی ،یا دینی از دست رفته؛
4) مباهات به گذشته درخشان و تمدن بزرگ اسلامی
5) احساس کوتاهی نسبت به انجام وظایف اسلامی و عدم محدود شدن آن به تکالیف فردی و تاکید به تلاش جمعی برای اداره جامعه اسلامی که دین آن را واجب ساخته است.
6) احساس ضرورت برای رسیدن به راه حلی‌دینی برای ایجاد تعامل و تعادل بین سنت و مدرنیته ؛
7) اعتقاد به ناهمدلی غرب در مواجهه با جهان اسلام و به چالش کشیده شدن سرمایه و ارزش های خودی از سوی غرب سلطه گر و ضرورت واکنش به آن
8) اعتقاد به ناکارآمدی دستاوردهای تمدن جدید برای رفع مشکلات بشریت و شکست ایدئولوژی های وارداتی؛
9) اعتقاد به بازخوانی‌و باز فهمی متون دینی که از آن می توان به عنوان یکی از با‌یستگی های معرفت شناسانه بیداری و احیا‌گری دینی سخن گفت(الو‌یری،1384،ص،220-221 )
10) احساس مظلومیت ناشی از تسلط استعمار بر مقدرات جهان اسلام و تلاش برای کسب استقلال و نفی وابستگی و سلطه و نفی استثمار.(موثق،1373،ص،224)
11) تمایل به ایفای نقش واقعی تر در معاد‌لات جهانی و یافتن جایگاه واقعی خود (قطب،1374،ص،8 - سلطانی مقاله ص10 )
آغاز قرن بیستم را می توان سرآغاز حرکت بیداری اسلامی یا خیزش اسلامی دانست از آن تاریخ تاکنون این حرکت با فراز و نشیب های فراوان روبه رو بوده و با ضعف ها و قوت های همراه شده است.بنابراین آسیب شناسی‌درونی مستمر بیداری اسلامی همراه با واقع گرایی و اعتدال از ضرورت های انکار ناپذیر برای رصد این حرکت عظیم اسلامی است.
چالش های عمومی فرایند بیداری اسلامی در سه حوزه قابل بررسی است.
الف )چالش های فرهنگی
فرهنگ، چارچوبی از اعتقاد ها،ارزش ها و نمونه های رفتاری است که اکثر افراد جامعه در ایجاد آنها نقش ایفا کرده و طبق آن رفتار می کنند (مبلغی 1387،ص،3 ) از آنجا که فرهنگ در جهت دهی تلاش های افراد ،نقشی بسیار‌تاثیر گذاری دارد، لذا بررسی چالش ها و موانع فرهنگی جامعه در برخورد با پدیده ای فرهنگی– اجتماعی ضرورت می یابد.
بیداری اسلامی فرایند تاثیر گذار بر جوامع اسلامی است که به دلیل چالش های فرهنگی موجود در اکثر جوامع اسلامی ،توفیقات حداکثری کسب نکرده است .مقام معظم رهبری در این باره تاکید نموده‌اند که در نهضت های بیداری اسلامی باید تجربه ی تلخ و دهشتناک تبعیت از غرب در سیاست‌واخلاق و رفتار‌وسبک زندگی،مورد توجه دائم باشد و کشورهای مسلمان در بیش از یک قرن تبعیت از فرهنگ و سیاست دولت های مستکبر ،به آفات مهلکی همچون وابستگی و ذلت سیاسی، فلاکت و‌فقر اقتصادی ،سقوط فضیلت و اخلاق ،عقب ماندگی خجلت آور علمی دچار شده‌اند ؛ و این در حالی بود که امت اسلامی از سابقه ای افتخار انگیز در همه ی این عرصه ها برخوردار بود ه است.
انقلاب اسلامی و نهضت های اسلامی در طول سال ها ،خوی استکباری آمریکا و هم پیما‌نان آنرا تجربه کرده‌اند و اکنون تنفر از فرهنگ و سیاستهای دولت های مستکبر از جان ملت ها جوشیده است ملت های مسلمان از آمریکا و غرب خاطرات تلخی در حافظه تاریخی خود دارند و هرگز جنایات آمریکا و رژیم صهیونیستی (اسرائیل غاصب) علیه مردم بی دفاع فلسطین و جنایات آمریکا در عراق و افغانستان و سوریه و پاکستان و یمن و .... را فراموش نخواهند کرد.
اکنون خشم ناشی از تنفر ملت ها به چشمه های جوشان ظلم ستیزی علیه ستمگران تبدیل شده است و از دل این تنفر، بیداری اسلامی سرچشمه گرفته و به سیل خروشان و با عظمت مقاومت تبدیل گردیده و باشد، روزی که این سیل خروشان همه ظلم ها را فرو شوید و از ریشه برکند.
رئوس برخی چالش های فرهنگی موجود در روند بیداری اسلامی:
· باور سوزی و باور سازی ملت های مسلمان (هجوم به ارزشها و هنجارها )
· ایجاد انحراف در الگو پذیری از اسلام و انقلاب اسلامی (تغییر ارزش ها)
· تلاش برای مسخ و یا بی اعتبار کردن الگوهای رایج اسلامی در اذهان ملت ها
· متقاعد کردن ملت ها برای تبعیت از فرهنگ و الگوهای غربی
· فروپاشی و یا استحاله از درون دولتها ی نوپای اسلامی با بهره گیری از ابزارهای مختلف
· نخبه سازی مصنوعی و افزایش تسلط اطلاعاتی بر آنان
· مخدوش سازی ،دست کاری در بینش و بصیرت مخاطبان
· تفرقه اندازی و تنزل حرکت های اسلامی به حرکت های محلی و منطقه ای
· برجسته سازی اختلافات مذهبی، اسلام هراسی ،شیعه هراسی و گسترش اختلافات فرقه ای
ب) چالش های مذهبی روند بیداری اسلامی
یکی دیگر از رسالت های بسیار دشوار و شهادت آفرین رهبران نهضت بیداری اسلامی تقویت ایمان مذهبی مردم و ابلاغ پیام الهی و اسلام ناب به مردم است . ارزش این جهاد اعتقادی و تبلیغی هنگامی بیش از بیش آشکار می شود که توّجه کنیم در بخش کثیری از تاریخ نهضت بیداری اسلامی دفاع از دین و مذهب در جامعه اسلامی با محدودیت و محرومیت و شهادت همراه بود و رهبران نهضت قادر به تبلیغ آزادانه مذهب در بین مردم مسلمان نبوده‌اند .
مقام معظم رهبری در بخشی از پیام خود به علمای جهان اسلام با اشاره به رسالت بزرگ‌علماء ، فرمودند ؛ امروز یکی از خطرناکترین چیزهای که نهضت بیداری اسلامی را تهدید می کند اختلاف افکنی و تبدیل نهضت ها به معارضه های خونین فرقه ای و مذهبی و قومی و ملی است این توطئه هم اکنون از سوی سرویس های جاسوسی غرب وصهیونیز‌م ،با کمک دلارهای نفتی و سیاستمداران خود فروخته از شرق تا شمال آفریقا و بویژه در منطقه‌ی عربی، با جد و اهتمام دنبال می شود و پولی را که می توانست در خدمت بهر‌وزی خلق خدا باشد ،خرج تهدید و تکفیر و ترور و بمب گذاری و ریختن خون مسلمانان و بر افروختن آتش کینه های دراز مدت می گردد. آنها که قدرت یک پارچه ی اسلامی را مانع هدف های خبیث خود می دانند ،دامن زدن به اختلاف ها در درون امت اسلامی را آسان ترین راه برای مقاصد شیطانی خود یافته‌اند و تفاوت های نظری در فقه و کلام و تاریخ و حدیث را ، که طبیعی و اجتناب ناپذیر است ،دستاویز تکفیر و خونریزی و فتنه و فساد ساخته‌اند. (بیانات مقام معظم رهبری در اجلاس جهانی علمای امت اسلامی – تهران اردیبهشت 92)
نگاه هوشمندانه به صحنه‌ی درگیریهای داخلی ،دست دشمن را‌درپس این فاجعه ها به روشنی نشان می دهد این دست‌غّدار،بی شک از جهل ها و‌عصبیت ها و سطحی نگری ها در میان جوامع ما بهره برداری می کند و برروی آتش ،بنزین می ریزد. وظیفه مصلحان و نخبگان دینی و سیاسی در این ماجرا بسیار سنگین است.
واقعیت های تاریخی و سیاسی نشان می دهد که تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نهضت های اسلامی امکان تاثیر گذاری فعال در جهان اسلام را آن گونه که پس از آن مقدور شد ، نداشتند اما با تمام مشکلات و فشارها و محدودیت ها شاهد بقاء و بسط بیداری اسلامی بوده ایم و بی شک این موجودیت و بسط ،ثمره و نتیجه تلاش های فرهنگی و مذهبی و سیاسی و تبلیغی‌علماء دین و روشنفکران متدین مسلمان بوده است‌وبی شک علماء‌بسیاری شهدای تبلیغ و تبین اسلام ناب بودند که جان در راه ابلاغ پیام الهی در طبق اخلاص گذاشتند.
بنابراین ،آنچه که امروز به نام اسلام ناب در سرتاسر جهان و جهان اسلام مطرح است نتیجه جهاد تبلیغی‌علماء اسلام به ویژه‌علماء شیعه و حوزه های مقدس علمیه است.
مقاومت در برابر جریان گسترده و‌توفنده سکولا‌ریسم و شاخه فرهنگی استعمار و شاخک های گوناگون آن در داخل کشور ،یکی دیگر از جلوه های جهاد فرهنگی و روحانیت اصیل در تاریخ معاصر است که حتی موجب تحّسین شخصیت های مختلف غیرمسلمان شده است.
پرفسور ساشا‌دینا نویسنده غربی-آمریکائی می گوید ،اسلام الآن دوران طلائی خود را در غرب و آمریکا می گذراند و شناخت از اسلام در سیاست آمریکا در درجه‌ی اول اهمیت قرار دارد.
رئوس برخی چالش های مذهبی در جریان بیداری اسلامی
· مخدوش سازی چهره اسلام و پیامبر گرامی اسلام (ص )
· نقد مبانی اسلام و انقلاب اسلامی (ضایع کردن الگوهای اسلامی )
· گسترش نفرت در بین مسلمان- نزاع بین شیعه و سنی و بر افروختن جنگ های فرقه ای
· ایجاد شکاف های مذهبی‌و گسترش اقدامات ضد تقریبی در کشورهای اسلامی
· شبهه افکنی پیرامون مذهب حقه تشیع
· گسترش اسلام هراسی و جلوگیری از پیوستن غیر مسلمانان به اسلام
· تضعیف مولفه های وحدت اسلامی و قطبی شدن جامعه شیعی و اهل سنت
مقام معظم رهبری با تاکید به درک درست واقعیت ها ،افزودند، ساده اندیشی است که این همه ضعف را به عوامل و انگیزه های عقیدتی و قومی نسبت دهیم.تبلیغات غرب و رسانه های منطقه ای وابسته و مزدور، جنگ ویرانگر در سوریه را نزاع شیعه و سنی وانمود می کنند و حاشیه ی امنی برای صهیو‌نیستها و دشمنان مقاومت در سوریه و لبنان پدید می آورند این درحالی است که دو طرف نزاع در سوریه ، نه سنی و شیعه ،بلکه طرفداران مقاومت ضد‌صهیونیستی و‌مخالفان آنند.نه دولت سوریه یک دولت شیعی، و نه معارضه ی سکو‌لار و ضد‌اسلامِ آن یک گروه سنّی‌اند .تنها هنر گردانندگان این سناریوی فاجعه آمیز آن است که توانستند از احساسات مذهبی ساده اند‌یشان در این آتش افروزی مهلک استفاده کنند.نگاه به صحنه و دست اندرکاران سطوح مختلف آن می تواند مسئله را برای هر انسان منصفی روشن کند. ( بیانات مقام معظم رهبری در اجلاس جهانی علمای امت اسلامی – تهران اردیبهشت 92)
در انتهای این بخش کلام گوهر بار حضرت امام (ر)را می‌نگارم که در پاسخ به توطئه های مذهبی دشمنان علیه اسلام ناب فرمودند، من به تمام دنیا با قاطعیت اعلام می کنم که اگر جهانخواران بخواهند در مقابل دین ما بایستند ،مادر مقابل همه‌ی دنیای آنان خواهیم ایستاد و تا نابودی آنان از پای نخواهیم نشست. (صحیفه حضرت امام ، ج20ف ص،325)
چالش های سیاسی روند بیداری اسلامی
طی دو قرن اخیر،حرکت بیداری اسلامی، تجلیات سیاسی و اجتماعی بارزی در محیط جوامع اسلامی به دنبال داشته است.از آنجا که یکی از بستر‌های اصلی بروز بیداری اسلامی ،تهاجم استعماری کشورهای غربی و‌استکباری ،به ممالک اسلامی و ضعف و ناتوانی حکومت های به اصطلاح مسلمان در مقابله با آن بوده است، لذا مسلمانان در سیر بیداری خود به این جنبه توّجه جدی نموده‌اند و در وجوه دیگر سیاسی حرکت بیداری اسلامی ،احیای اندیشه حکومت دینی وحدت اسلامی برجسته تر رخ می نمایاند و این خواسته جزو آرمان های همه پیشگامان نهضت بیداری اسلامی تاکنون بوده است. حضرت امام خمینی(ره) در تبیین این نقش تاکید نموده‌اند که تمام آزادی خواهان باید با روشن بینی و روشنگری ،راه سیلی زدن بر گونه ابر قدرت ها و قدرت ها،خصوصاً آمریکا را بر مردم سیلی خورده کشورهای مظلوم اسلامی و جهان سوم ترسیم کنند. (صحیفه امام ،ج،20،ص 325)
یکی از ویژه گی های منحصر به فرد پیشگامان بیداری اسلامی،حضور جدی آنان در مهم ترین مسایل دنیوی ،یعنی سیاست است بنابراین بیداری اسلامی برخلاف بار معنایی ظاهر آن ،اساساً یک واژه به شدّت سیاسی است
این بار معنایی به ظاهر متضاد ،ناشی از حضور فرهنگ ولایت و‌امامت در کانون تفکر شیعی و‌اندیشه بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی و عدم وجود تفاوت در سیاست و معنویت از نگاه علماء مسلمان و بیدار گران اسلامی است .نفی حق ولایت از حکومت های غیر معصوم و روز شماری و لحظه شماری برای ظهور آخرین "قاصم"[1] شوکت جباران تاریخ، از ویژه گی های نهضت بیداری اسلامی است.
با توجه به این زیر ساخت فکری و فرهنگی است که پیروزی انقلاب اسلامی لرزه بر اندام حکومت های جور و استکبار جهانی انداخته و خواب راحت را از آنان ربوده است. انقلاب اسلامی به حکومتی کمتر از حکومت و روش حکومت داری علی (ع) و فرزندانش و نایبان عام وجود مقدس حضرت ولیعصر(عج) رضایت نمی‌دهد و یکباره قلم سرخ بر تمامی قدرت های ضد مردمی و نامشروع کشیده است.
به نظر می رسد در شرایط فعلی، مشروعیت سیاسی به عنوان یکی از نیازهای جدی و حیاتی تمامی نظام های سیاسی باید مورد مطالبه قرار گیرد و نهضت بیداری اسلامی نیز همواره باید ملازم با‌آموزه های سیاسی و انقلابی اسلام واجد ویژه گی های ذیل باشد:
· انکار حقانیت قدرت های ضد مردمی و نامشروع
· ضرورت عدالت اجتماعی
· ضرورت مبارزه با ظلم و دفاع از مظلوم تا مرز شهادت
· تاکید بر حرّ‌یت و آزادی و آزادگی انسان و نفی هر‌نوع ولایت غیر‌الهی بر‌انسان
· انتظار برای احقاق حقوق مستضعفان از مستکبران و اقامه عدل و قسط در جامعه و...
نکته دیگری که اهمیت بیان آن در این بحث مورد تاکید است اینکه ،در پرتو مجاهدت های سیاسی پیشگامان بیداری اسلامی به خصوص علماء شیعه و از جمله حضرت امام (ره) در دوران معاصر توانست تاثیرات شگرفی در جهان اسلام بجا بگذارد که برخی از این دست آورد‌ها عبارتند از:
ü هستی و موجودیت خود را به رغم همه تهدیدها و‌تحدیدها به عنوان یک جریان مستقل و عمیق اسلامی و فکری حفظ کند.
ü در دل ملت های مسلمان نفوذ و رخنه نماید وعضو‌گیری کند
ü به موجودیت خود رسمیت بخشد و جهان اسلام را به حوزه نفوذ خود تبدیل نماید.
ü در مقابل ستمگران و‌جباران ایستادگی کند و در ایران اسلامی ،اسلام را حاکم و به الگو‌یی برای مسلمان تبدیل نماید.
البته اشاره به ابعاد مثبت حرکت سیاسی نهضت بیداری اسلامی به معنای نادیده گرفتن برخی اشتباهات سیاسی این حرکت از قبیل انزوای سیاسی برخی پیشگامان نهضت از حوادث و تحولات سیاسی جامعه و محیط بین المللی نیست بلکه هدف، تنها نیم نگاهی هرچند سریع به جهت گیری های سیاسی و کلی و اصلی پیشگامان نهضت و نتایج نهایی آن می باشد .
بحث را با جملاتی از مرحوم دکتر شریعتی در ارتباط با نقش علماء شیعه در پاسداری از جنبش عدالت خواهی،آزادی اجتماعی و قیام علیه ظلم به پایان می بریم آنچه موجب استناد به دیدگاه دکتر می باشد، دو چیز است : اول اینکه شریعتی شخصیتی خارج از صنف روحانیت است لذا قضاوت او از شائبه تعصب صنفی مبر‌است و دیگر اینکه، شریعتی یکی از جدی ترین و صریح ترین منتقدان روحانیت است لذا قضاوت او بهتر می تواند بیانگر ارزش و اهمیت جهاد سیاسی علما در جریان نهضت اسلامی باشد.
یک: علمای شیعه در طول هزار سال تاریخ اسلام ،همواره مشعلدار قیام علیه ظلم و پاسدار جنبش عدالت خواهی و‌آزادی اجتماعی و‌فکری رهبری علم و تقوا در حکومت و مبارزه مستمر علیه نظام های استبدادی و اشرافی خلافت و حکومت های دست نشانده وارث خلافت و غصب بوده‌اند و پیشاپیش همه نهضت های توده های محروم و تسلیم ناپذیر ،نمونه‌‌اش،سربداریه در قرون هشتم هجری قرار داشتند. (دکتر حسین رزمجو: پوستین وارونه ص.42 )
دو. من به عنوان کسی که رشته‌اش تاریخ و مسایل اجتماعی است ، ادعا می کنم که در تمام این دو قرن گذشته در زیر هیچ قرار داد استعماری ،امضای یک آخوند نجف رفته نیست در حالی که در زیر همه این قراردادهای استعماری ،امضای آقای دکتر و آقای مهندس فرنگ رفته هست،باعث خجالت بنده و سرکار. این یک طرف قضیه.از طرف دیگر پبشا‌پیش هر نهضت ضد استعماری در این کشورها ، همواره بدون استثنا قیافه یک یا چند عالم راستین اسلامی و به خصوص عالم شیعی وجود دارد.
سه: همیشه حکومت ها چه در دوره پیش از صفویه و چه در دوره بعد از صفویه ،از مسجد گریزان بودند و ترسان ،و تاریخ هم به این ها حق می دهد ،برای این که همه قیام ها از مسجد شروع شده،حتی مشروطه را شما نگاه کنید ،مسجد را درآن می بینید.
چهار : در هریک از انقلاب ها و نهضت های اجتماعی جامعه اسلامی‌که نگاه کنید ،دو تا پدیده تکرار می‌شود ،یکی ظهور چهره های علما‌ءحروآگاه و‌مردمی، و دیگری ، مسجد به عنوان کانون اصلی همه این تحولات (شریعتی در نگاه مطبوعات ،ج.1،ص 394- 395 )
رئوس برخی چالش ها در جریان بیداری اسلامی
· ساختار معیوب سیاسی حاکم بر کشور های اسلامی(نظام های مبتنی بر‌گرایش به دمکراسی غربی، سلطنتی مشروطه، سلطنتی مطلقه، اقتدار‌گرا، نظامی ،سنت گرایی و تحّجر‌و...)که جملگی باعث دگرگونی فراوان در کشورهای مسلمان شده است و حاکمان، برگزیده گان واقعی مردم خود نیستند. (شوشتری ،1383،ص، 77)
· بی توجهی برخی دولتمردان به ارزش های اسلامی.یکی از چالش های سیاسی اصلی حرکت های بیداری اسلامی حکامی‌اند که به نام اسلام بر مسلمین حکومت می کنند و صلاحیت این منصب را ندارند.( زارع تیموری،1379،ص،563) امروز دولت های بر جهان اسلام حکومت می کنند که و‌اقعناً پایبندی به اسلام ندارند(ها‌دوی،1385،ص77)
· شکاف میان توده ها و حاکمان،در بسیاری از کشورهای اسلامی شکاف عمیقی بین توده های مردم و طبقه حاکم وجود دارد. و مردم به هیچ وجه از آزادی واقعی برخوردار نیستند.
· گرایش به اصلاحات فرعی و بی توجهی به تغییرات بنیادی
· منش اقتدار گرائی حاکمان، این شیوه باعث ایجاد بسیاری از اختلاف های سیاسی و سرزمینی شده است و به مستهلک شدن و تضعیف قدرت ملی منجر گردیده است.
· تفرقه افکنی‌واختلاف بین کشورهای مسلمان و تقسیم جهان اسلام به دولت ها و گروه های گوناگون پر‌تنش و درگیر با یکدیگر که در نهایت به نابودی وحدت مسلمین و امت واحده می‌گردد.
· شبیه سازی حرکت های اصیل اسلامی با بهره گیری از تبلیغات رسانه ای با اقناع سازی افکار عمومی ملت های مسلمان
· کمرنگ سازی اشتراکات مسلمانان‌وگسترش اختلافات در اصول مورد اهتمام مسلمین،مانند مسئله اشغال فلسطین ،جنایات رژیم صهیونیستی،جنایات تروریست ها علیه مردم سوریه، اشغال عراق و افغانستان و کشتار بی گناهان در کشورهای مسلمان ،پاکستان ، میانمار و ... (سلطانی و عباس پور .مقاله ص15)
نتیجه گیری و پیشنهادها
انقلاب اسلامی و حرکت بیداری اسلامی در مسیر دست یابی به اهداف خود با چالش ها و موانع متعددی روبرو بوده است و در این مسیر پر پیچ و خم، ملت بزرگ ایران به حول و قوه الهی وبا رهبری معمار کبیر انقلاب اسلامی و رهنمود های دا‌هیانه و بینش بلند و وحدت بخش مقام معظم رهبری،گردنه های سخت و بحران های عظیم و و‌طاقت فر‌سا را تاکنون پشت سر گذاشته است و همچنان به عنوان الگوی الهام بخش نهضت های اسلامی و حرکت بیداری اسلامی در میان ملت های تحت ستم، بر تارک قله مقاومت می درخشد و خواهی و نخواهی سنگر های دشمن را یکی پس از دیگری فتح و آرزوی پیشگامان نهضت اسلامی به وِیژه علما و اندیشمندان اسلامی در تشکیل امت واحده اسلامی را براساس اصول مسلم و الهی حضرت رسول اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع)تحقق خواهد بخشید .
البته در این راه با موانع و مشکلات جدی مواجه خواهد بود و مقام معظم رهبری در این رابطه در دیدار با علما و اندیشمندان اسلامی در اجلاس بیداری اسلامی تهران تاکید نمودند که ؛کید دشمن را هرگز از نظر دور مدارید. غفلت ما برای دشمنان ما ،فرصت آفرین است . درس علی(علیه‌السّلام)به ما این است که" من نام لم ینم عنه" ( نهج البلاغه – نامه ی 62) تجربه‌ی ما در جمهوری اسلامی در این زمینه نیز عبرت آموز است و‌انواع توطئه ها و ترفند ها را در این سی و چند سال (پیروزی انقلاب اسلامی) از آنان دیده ایم .
چیزی که مکر آنان را نقش بر آب کرده است دو عامل اساسی است :
ایستادگی بر سر اصول اسلامی و حضور مردم در صحنه .
این دو عامل در‌همه جا کلید فتح و فرج است. عامل اول به وسیله ی ایمان صادقانه به وعده ی الهی،و عامل دوم به برکت تلاش مخلصانه و تبیین صادقانه تضمین می شود .ملتی که صدق و‌صمیمیت پیشوایان را باور کند ،صحنه را از حضور پربرکت خود رونق می بخشد و هرجا که ملت با عزم راسخ در صحنه بماند هیچ قدرتی توان شکست دادن آن را نخواهد داشت‌این تجربه موفقی برای همه‌ی ملت‌هائی است که با حضور خود بیداری اسلامی را رقم زدند.
علی‌ایحال اگر جامعه را به سه بخش ،حاکمان، نخبگان و توده مردم تقسیم کنیم برای انجام هر تغییر یا مقابله با هر چالشی ، باید هریک از این بخش ها وظایفی را برعهده بگیرند.
هم اکنون جریان بیداری اسلامی با چالش ها و انحرافاتی از درون مواجه شده است و معلول این چالش ها آن است که یا نخبگان و تاثیر گذاران فرهنگی و سیاسی این جریان از مسیر اصلی منحرف شده‌اند و ایستادگی بر سر اصول اسلامی برای آنان کم اهّمیت شده است. واضح است که برای فائق آمدن بر چالش ها،نقش نخبگان حیاتی است و رسیدن به‌راهکار های عملی امکان پذیر نیست مگر اینکه برخی تحولات در اندیشه ها و وظایف نخبگان کشور های اسلامی بوجود آید تا بدین وسیله زمینه برای راه حل چالش ها فراهم شود بدین منظور ،انجام وظایف زیر برای نخبگان کشور های اسلامی پیشنهاد می شود . البته هر کدام در جای خود نیاز به بحث دارد که در این مقاله موضوع بحث نیست.
الف: وظایف نخبگان فرهنگی و مذهبی : بالا بردن درک عمومی و ارتقای سطح شناخت مردم ،تحول در فقه اسلامی ،کنترل و مدیریت تعصب ها،مناظرات علمی و تبادل آرا و آسیب شناسی‌درونی مستمر بیداری اسلامی
ب: وظایف نخبگان سیاسی : فراهم کردن زمینه انقلاب نرم افزاری در اندیشه سیاسی مسلمین ،تفهیم قدرت ملی به توده مردم ،ترمیم شکاف میان توده ها و حاکمان ،رصد فعالیت های تفرقه افکنانه دشمنان ،تاکید بر‌اهدافی که عامل تقویت حرکت بیداری اسلامی‌اند و باز کاوی تجربه ی تاسیس نظام اسلامی ایران
ج: وظایف توده مردم : حضور موثر در همه عرصه ها (اجتماعی،سیاسی ،اقتصادی و...)و بسط فرهنگ مبارزه فراگیر با استکبار
منابع :
1. سلطانی عباس علی،بررسی چالش های مشترک موجود در جریان های بیدار‌گرایانه اسلامی ،مجموعه مقالات برگزیده اجلاس جهانی علما و بیداری اسلامی اردیبهشت 1392
2. ثقفی،سید محمد ،احیای هویت اسلامی در انقلاب امام خمینی(ره) ، از کتاب بازسازی تفکر اسلامی در اندیشه امام خمینی ،نشر عروج 1380
3. فرهنگ جامعه انقلاب ،کانون اندیشه جوان ،کتاب پر‌سمان ،مجموعه مقالات1384
4. مصطفی ملکو‌تیان ،بیداری اسلامی و راه های تداوم آن، مجموعه مقالات برگزیده اجلاس جهانی علما و بیداری اسلامی اردیبهشت 1392
5. امام خمینی ، صحیفه امام .ج.16. موسسه تنظیم و نشر آثار امام (ره)
6. امام خمینی ، و‌صیت نامه الهی و سیاسی ،موسسه تنظیم و نشر آثار امام (ره )
7. مقام معظم رهبری، سخنرانی در اجلاس جهانی علمای امت اسلامی – تهران اردیبهشت 92)
8. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
